"حدیث عنوان بصری" دستور العملی ارزشمند برای پیروان طریق ائمه (ع) است که مورد توجه بسیاری از عرفا و سالکان بوده و مرحوم مجلسی آن را با دست خط شیخ بهایی مشاهده کرده و در کتاب بحارالانوار نقل کرده است. این روایت شامل سفارش های امام صادق (ع) به عنوان بصری و تمام طالبان سلوک الی الله است.

اگر تا کنون این حدیث معتبر را نخوانده‌اید و از 9 سفارش امام صادق (ع) اطلاع ندارید، حتماً به ادامه مطلب رجوع کنید. (هرچند برخی سفارش کرده‌اند هفته‌ای دوبار آن را مطالعه کنید).

همچنین می‌توانید کتاب متن و شرح حدیث را در ادامه دانلود کنید.

عنوان بصرى - که پیرمردى ۹۴ ساله بود - گفت:
سالها نزد مالک بن انس رفت و آمد داشتم. چون جعفر بن محمد به مدینه آمد، شروع به رفت و آمد نزد وى کردم و دوست مى داشتم همچنان که از مالک کسب دانش مى کردم، از وى نیز دانشى بیاموزم.

او روزى به من گفت: من از طرف حکومت تحت نظر هستم؛ در عین حال، در همه ساعات شب و روز اذکارى دارم؛ پس مرا از اذکار و اوراد خود باز مدار و دانش خود را چون گذشته از مالک بگیر و با وى رفت و آمد نما.
من از این واقعه غمگین شدم، و در حالى که از نزد وى بیرون مى آمدم با خود مى گفتم: اگر در من خیرى دیده بود، از رفت و آمد با خود منعم نمى کرد. پس وارد مسجد پیامبر شده، سلامى داده، بازگشتم. فرداى آن روز به حرم پیامبر رفته، دو رکعت نماز گزاردم و پس از نمازْ دست به دعا برداشتم و گفتم: خدایا، خداوندا! از تو مى خواهم که قلب جعفر را با من مهربان کنى، و آن قدر از علم وى بهره مندم سازى که به راه راست هدایت شوم. بعد، غمگین به سوى خانه خود رفتم و به جهت محبتى که از جعفر در دل داشتم، دیگر نزد مالک نرفتم، و جز براى نماز واجب از خانه بیرون نیامدم. سرانجام صبرم به پایان رسید و دلم تنگ شد.
در این وقت - که بعد از نماز عصر بود - لباس پوشیده، به قصد دیدار جعفر بیرون رفتم. چون به در خانه اش رسیدم، اجازه خواستم. خادمى بیرون آمد و گفت: چه مى خواهى؟ گفتم: عرض سلام بر شریف. گفت: او در محراب خود به نماز ایستاده است. من نیز در مقابل در خانه اش نشستم.
طولى نکشید که خادم بیرون آمد و گفت: به برکت خدا، داخل شو. من وارد شده، سلام کردم. او جواب سلام مرا داده، فرمود: «بنشین؛ خدا تو را رحمت کند.» نشستم، و او مدتى سر به زیر انداخت، سپس سر برداشت و فرمود: «کنیه ات چیست؟» گفتم: ابوعبداللّه. فرمود: «اى ابو عبداللّه، خداوند تو را بر کنیه ات ثابت کند و تو را توفیق دهد! چه مى خواهى؟» در دل گفتم: اگر در این سلام و زیارت مرا جز این دعا بهره اى نباشد، برایم بسیار است.
او دوباره سر برداشت و فرمود: «چه سؤالى دارى؟» گفتم: از خدا خواسته ام تا دلت را با من مهربان گرداند و از دانش تو بهره مندم سازد، و امیدوارم که خداوند دعایم را درباره شما مستجاب کرده باشد. فرمود: «اى ابا عبدالله، دانش با دانشجویى به دست نمى آید، بلکه نورى است که خداوند آن را در دل هر کس که هدایتش را بخواهد قرار مى دهد. پس اگر طالب علم هستى، اول در وجود خود به دنبال حقیقت عبودیت باش، و با به کار بستن علم آن را بجوى، و از خدا طلب فهم کن تا تو را بفهماند.»
گفتم: اى شریف، فرمود: «بگو: اى ابا عبداللّه.» گفتم: اى ابا عبداللّه، حقیقت عبودیت چیست؟

فرمود: سه چیز است:

1. این که عبد برای خود در مورد آنچه که خدا به وی سپرده است مالکیتی قائل نباشد؛ چرا که بندگان مالکیتی ندارند؛ بلکه همه اموال را مال خدا می بینند و آن را در جایی می نهند که خدا امر کرده است.

2. عبد برای خود تدبیری نمی کند (چرا که تدبیر عبد به دست رب او است).

3. تمام مشغولیت عبد معطوف به انجام دادن کاری است که خدای تعالی به او امر نموده است و پرهیز از آنچه که او را نهی کرده است.

پس آنگاه که عبد در آنچه که خدا به او واگذار کرده احساس مالکیتی نداشته باشد، انفاق در آنچه که خدا امر کرده است برای او آسان خواهد شد و چون عبد تدبیر خود را بر مدبر خود واگذار کند، سختی های دنیا بر او آسان می شود و چون عبد مشغولیت و اهتمامش منحصر در امر و نهی خداوند باشد دیگر مجال و فرصتی برای خود نمایی و مباهات به مردم نخواهد یافت. پس اگر خداوند به کسی این سه چیز را عطا کند امر دنیا و ابلیس و مردم برایش سهل و آسان می شود و برای زیاده اندوزی و مفاخرت خواهان مال دنیا نمی شود و آنچه در دست مردم است را برای عزت و برتری طلب نمی کند و روزهای عمر خود را در پی اموری عبث به هدر نمی دهد. این اولین درجه از تقوا است. همچنان که خدای تبارک و تعالی می فرماید: "آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می دهیم که اراده برتری جویی و فساد در زمین نداردند و عاقبت نیکو از آن پرهیزکاران است".

گفتم: ای ابا عبد الله! مرا توصیه ای کنید. فرمود: تو را به نه چیز توصیه می کنم که این نه چیز، توصیه من به همه مریدان طریق الی الله است و از خدا می خواهم توفیق بکار بستن این توصیه ها را برای تو مرحمت نماید.

سه تای آنها در ریاضت نفس است و سه تا در حلم و بردباری و سه تای دیگر در علم. پس ای "عنوان" آنها را خوب به خاطر بسپار و هرگز در مورد آنها کوتاهی نکن.

"عنوان" گفت، من دل و اندیشه ام را برای دریافت آنچه که حضرت می فرمود خالی کردم. فرمود:

اما آن سه چیزی که در مورد ریاضت استاین که:

• مبادا چیزی را بخوری که بدان اشتها نداری؛ چراکه ایجاد حماقت و نادانی می کند.
• و مخور مگر هنگام گرسنگی
• و چون خواستی چیزی بخوری از حلال بخور و نام خدا را ببر

و به یاد آور حدیث رسو ل الله (ص) را که فرمود: آدمی ظرفی بدتر از شکمش را پر نکرده است. پس اگر چیزی خوردی و ناگزیر از خوردن بودی یک سوم برای غذا و یک سوم برای نوشیدنی و یک سوم برای تنفس اختصاص ده.

و اما آن سه چیزی که راجع به حلم و بردباری است:

• پس اگر کسی به تو بگوید: اگر یک کلمه بگوئی ده تا می شنوی به او بگو: اگر ده کلمه بگویی یکی هم نمی شنوی.
• و کسی که به تو دشنام دهد به وی بگو: اگر در آنچه می گویی صادقی از خدا می خواهم که مرا بیامرزد و اگر کاذبی از خدا می خواهم که تو را بیامرزد.
• و اگر کسی تو را تهدید کند که سخنان بدی در مورد تو خواهم گفت تو به او مژده بده که من در مورد تو با نصیحت و خیر خواهی و مراعات برخورد خواهم نمود.

و اما آن سه تایی که راجع به علم است این که:

• آنچه را نمی دانی از علما بپرس
• و هرگز سؤالی را از باب به لغزش انداختن و امتحان کردن کسی نپرس
• و هرگز در مورد چیزی طبق رأی و نظر خودت عمل نکن و تا جایی که امکان دارد احتیاط کن و از فتوا دادن بپرهیز همچون ترس از شیر درنده، و گردن خود را پل عبور مردم قرار مده.

ای ابا عبد الله دیگر از نزد من برخیز که در مورد تو خیر خواهی کردم و سر رشته ذکر مرا مگسل که من نسبت به خودم و اوقاتم حسابگر و سختگیرم و سلام و درود خدا بر کسی باد که از هدایت متابعت کند.

بحارالأنوار، ج ۱، ص ۲۲۴ - ۲۲۶  (رونوشت از www.hadith.net و www.islamquest.net)

لینک دانلود:

متن حدیث

متن و شرح حدیث